Развіццё беларускага маўлення дзяцей з выкарыстаннем мнематабліц.
Авалоданне роднай мовай з’яўляецца адным з самых важных набыткаў дзіцяці ў дашкольным узросце. Своечасовае – значыць пачатае з першых жа дзён пасля нараджэння дзіцяці; паўнавартаснае – значыць дастатковае па аб'ёме моўнага матэрыялу і якое падахвочвае дзіця да авалодання маўленнем у поўнай меры яго магчымасцей на кожнай узроставай прыступцы. Таму працэс маўленчага развіцця разглядаецца ў сучаснай дашкольнай адукацыі, як агульная аснова выхавання і развіцця дзяцей. Улічваючы, што ў дадзены час дзеці перанасычаныя інфармацыяй, неабходна, каб працэс навучання быў для іх цікавым, займальным і развівальным. Адзін з такіх фактараў, на думку С.Л. Рубінштэйна, А.М. Леушынай, Л.В. Эльконина і інш. – нагляднасць. Сузіранне прадметаў, карцін дапамагае дзецям называць прадметы, іх характэрныя прыметы, дзеянні, што вырабляюцца з імі. У якасці другога дапаможнага фактару выступае стварэнне плана выказвання, на значнасць якога неаднаразова паказваў вядомы псіхолаг Л.С. Выгоцкі. Ён адзначаў важнасць паслядоўнага размяшчэння ў папярэдняй схеме ўсіх канкрэтных элементаў выказвання. Цікавыя знаходкі такіх аўтараў, як Т.В. Большава, Л.Я.Белавусава. Яны прапануюць развіваць мысленне дашкольнікаў, а разам з тым і развіваць маўленне пры дапамозе выкарыстання мнематэхнікі.
Дашкольны ўзрост – гэта ўзрост вобразных форм свядомасці, і асноўнымі сродкамі, якімі дзіця авалодвае ў гэтым узросце, з'яўляюцца вобразныя сродкі: сэнсарныя эталоны, розныя сімвалы і знакі (перш за ўсё гэта рознага тыпу наглядныя мадэлі, схемы, табліцы і іншае). Дзіцячая памяць валодае дзіўнай уласцівасцю – выключнай фатаграфічнасцю.
Для развіцця звязнага маўлення дашкольнікаў, вялікая роля адводзіцца завучванню вершаў. Дзякуючы ім, маўленне становіцца выразным, вобразным, эмацыйным.
Пры завучванні з дзецьмі вершаў, выхавальнікі дастаткова часта сутыкаюцца з такімі цяжкасцямі як:
а) страта, скажэнне сэнсу верша;
б)змяненне парадку слоў, што парушае мастацкую форму;
в) працягласць працэсу завучвання (запамінання);
г) дадумванне тэксту, пры якім губляецца інтанацыйная выразнасць.
Усё гэта зніжае цікавасць дзяцей да завучвання вершаў.
Такім чынам, прыём сімвалізацыі – гэта найбольш кароткі шлях да фарміравання працэсу запамінання і дакладнай перадачы інфармацыі, якая патрабуе даслоўнага паўтарэння, напрыклад у вершах, а апора на малюнкі для навучання дзяцей завучванню вершаў – пытанне, якое мае практычнае значэнне.
Сістэма работы над завучваннем вершаў з дапамогай мнематэхнікі ўключае чатыры этапы.
I этап: Скарбонка слоў. Развіццё і актывізацыя слоўніка пры дапамозе мнемаквадратаў.
На дадзеным этапе дзеці «збіраюць» новыя словы ў «скарбонку», г.зн. малююць або абазначаюць пры дапамозе знакаў, новыя, прыдуманыя, прынесеныя з дому, пачутыя і інш. словы. Да слоў у «скарбонцы» неабходна перыядычна вяртацца: на наступны дзень, праз тыдзень, праз месяц. Дзецям прапануецца ўспомніць словы, якія яны «паклалі» у скарбонку слоў і скласці з імі сказы або апавяданні.
Таксама тут выхавальнік загадзя ўводзіць словы, якія будуць неабходныя, пры завучванні канкрэтнага верша. Дадаткова праводзяцца дыдактычныя гульні для развіцця мыслення, увагі і актывізацыі слоўніка.
II этап: Чытанне і далей самастойнае складанне мнематабліц.
Сутнасць дадзенага этапа заключаецца ў тым, што пры чытанні верша на кожнае слова або маленькае словазлучэнне прыдумваецца (або даецца гатовым) малюнак-схема і такім чынам увесь верш замалёўваецца схематычна. Па меры навучання дзіця актыўна ўключаецца ў працэс стварэння сваёй уласнай схемы. Для дзяцей сярэдняга дашкольнага ўзросту лепш выкарыстоўваць каляровыя мнематабліцы, таму што ў дзяцей застаюцца ў памяці асобныя вобразы: елка– зялёная, ягадка – чырвоная. Для дзяцей старшага ўзросту схемы пажадана маляваць у адным колеры (часцей за ўсё чорна-белы варыянт), каб не адцягваць увагу на яркасць сімвалічных малюнкаў. Пасля гэтага дзіця па памяці, выкарыстоўваючы графічны малюнак, аднаўляе верш цалкам.
III этап: Эмацыянальнае, выразнае ўзнаўленне тэксту верша. Выразнасць выканання патрабуе развіцця тэхнікі маўлення: дыкцыі, дыхання. З гэтай мэтай мы праводзілі разнастайныя практыкаванні, якія развіваюць маўленчы слых, маўленчае дыханне, выразнае вымаўленне гукаў, слоў, практыкаванні на развіццё інтанацыйнай выразнасці, выхаванне ўмення вызначаць сэнс лагічных націскаў. Пасля праведзенай работы дзецям даецца магчымасць аднавіць тэкст з апорай на малюнкі.
IV этап: Дзіцячае праектна-творчае мадэляванне. На дадзеным этапе дзеці могуць прымяняць мнематабліцы і мнемаквадраты у самастойнай дзейнасці. Важная роля адводзіцца развівальнаму асяроддзю. Напрыклад, можна стварыць у групе гульнявы цэнтр «Краіна фантазій», які будзе дарыць дзецям радасць, задавальненне і ўпэўненасць у сабе, адчуванне першаадкрывальніка, аўтара, які стварыў непаўторны праект. У яго ўваходзяць гульнявыя модулі: 1) «Сцэна»:дзеці, выбіраючы любы малюнак-схему знаёмага верша, драматызуюць яго; 2) «Цуда-хатка»:дадзеную канструкцыю дзіця можа трансфармаваць у любы з аб’ектаў (калі гэта крама – дзеці па мнематабліцах складаюць апісальныя апавяданні або прыдумваюць загадкі аб прадметах, якія хочуць купіць у краме); 3) «Казачная палянка»– усе апавядальныя апавяданні, якія дзеці складалі ў межах заняткаў, яны могуць абыграць самастойна, выкарыстоўваючы, знаёмы малюнак-схему (фотавернісажы).